In steeds meer kerken staat deze vraag hoog op de agenda. Er komen minder mensen in de kerk, er zijn minder vrijwilligers, de financiële situatie kan snel veranderen. KKG Adviseurs biedt de helpende hand. We spreken rentmeesters Gerrit Kolkman en Luuk ten Hooven.
Kolkman: ‘We merken dat veel gemeentes min of meer ‘gedwongen’ een besluit moeten nemen. Als we dit vergelijken met 10 jaar geleden kunnen we zeker zeggen dat het nu in een stroomversnelling komt.’
De rentmeesters komen zeer uiteenlopende situaties tegen. Soms gaat het om één kerkgebouw dat verkocht moet worden. In andere gevallen kan het gaan om een plaats waar meerdere kerken samen in de PKN zijn opgegaan. Elke gemeente bracht zijn eigen kerkgebouw mee, terwijl één kerkgebouw eigenlijk voldoende is. Dan kan het zomaar om drie of vier kerkgebouwen gaan. In de Rooms-Katholieke Kerk zijn het vaak nog omvangrijkere projecten. Ten Hooven: ‘In de Rooms-Katholieke Kerk vallen meerdere parochies onder één bestuur. Zo zijn we nu bezig voor 15 parochies tegelijk. Parochies waar dezelfde vragen spelen en waar een aantal kerkgebouwen verkocht zullen worden.’
Een standaard stappenplan bestaat daarom ook niet. Elke situatie is uniek. Wanneer het om meerdere kerken gaat, zal er bijvoorbeeld een tijdpad uitgezet worden. Kolkman: ‘Het is niet verstandig om meerdere kerken in een klein gebied tegelijk aan te bieden, dan ga je onderling concurreren.’
Hoe kunnen die beslissingen genomen worden?
Kolkman: ‘Welke stappen we zetten, is afhankelijk van de vraag die binnenkomt. Soms vraagt een kerk direct om een taxatie. We vragen dan altijd waar deze voor dient. Als blijkt dat de kerk wil weten hoe zij keuzes moeten maken, vragen wij of het niet verstandig is om eerst een advies te laten schrijven.’ Voor adviezen werkt KKG Adviseurs samen met enkele gespecialiseerde partijen. De rentmeesters houden de regie, begeleiden het traject en voeren de taxatie uit die meestal een onderdeel van het advies is.
Kolkman: ‘Bij het taxeren geven we altijd twee waarden. We taxeren kerken op basis van voortgezet religieus gebruik én geven een waarde bij herbestemming met de hoogst mogelijke financiële opbrengst.’ Een taxatierapport geeft inzicht in de mogelijkheden en tussen welke marges de kerk verkocht kan worden. Alles wordt duidelijk toegelicht. Dit is van groot belang, de kerk kan op basis hiervan beslissen wat de vervolgstap moet zijn.
Een kerk verkopen, hoe dan?
Hoge kosten voor het onderhoud kunnen een reden zijn om de kerk te verkopen. Al zou de kerk bij wijze van spreken voor een symbolische euro verkocht worden, zijn de jaarlijkse onderhoudskosten van de baan. Soms overwegen kerken om het gebouw onder te brengen in een stichting. Dat is een optie, maar zo’n stichting wil – heel begrijpelijk – niet geconfronteerd worden met een hoge kostenpost en zal dan om een ‘bruidsschat’ vragen. Kolkman: ‘Het is goed dat zulke stichtingen bestaan. Voor een aantal kerken is dit functioneel en positief, want dan kun je die kerk in stand houden. Nadeel is dat je de kerk verkoopt tegen een negatieve prijs. Het is ons altijd nog gelukt om een kerk voor een positief bedrag te verkopen.’
In overleg wordt bekeken welke manier het beste bij het kerkgebouw en de gemeente past.
Juridisch getoetste overeenkomsten
Een kerk kan bepaalde wensen hebben over wat er gebeurt met de kerk na de verkoop. Dit kan worden opgenomen in een kettingbeding. In overleg stellen de rentmeesters de koopovereenkomst op en verzorgen de hele procedure tot aan de handtekening bij de notaris.
Soms wil een potentiële koper een optie op het kerkgebouw nemen. Begrijpelijk, want bij herbestemming is van tevoren niet te garanderen dat alles kan en mag. Met een optie loopt de koper geen risico. Echter, voor de kerk geeft dit weinig zekerheid. Ten Hooven: ‘Ik adviseer dan om zaken te doen onder opschortende voorwaarden. Met de koper worden afspraken gemaakt over de koopsom. De koper krijgt een bepaalde tijd om de bestemming te wijzigen en moet kunnen aantonen welke acties ondernomen zijn. Hier zijn termijnen aan verbonden, zodat we weten wat er gebeurt en dat er iets gebeurt.’
De koper maakt kosten, waardoor het minder vrijblijvend wordt. Er ontstaan geen discussies meer over de koopprijs, die staat immers al vast. Mocht de koper uiteindelijk toch niet af willen nemen, wordt de overeenkomst ontbonden. De ervaring leert dat de koper dat liever voorkomt. Ten Hooven: ‘Er blijft natuurlijk altijd een risico dat het niet doorgaat, maar dat is een tijdrisico. Alle investeringen worden gedaan door de tegenpartij. Het zijn langdurige trajecten, maar het heeft zin om te wachten. Meestal levert dit een hogere opbrengst voor de kerk op.’
De rentmeesters zijn bekend met deze constructies. Het is altijd maatwerk, maar het wiel hoeft niet iedere keer opnieuw uitgevonden te worden. Bovendien: de overeenkomsten zijn juridisch getoetst.
Emotionele keuzes
Eigenlijk gaan alle keuzes altijd gepaard met emoties. Er zijn altijd voor- én tegenstanders. De rentmeesters hebben hier veel ervaring mee. Ten Hooven: ‘Wij zijn de enige partij die werkt vanuit het idee: wat is het beste voor de kerk? Wij hebben geen enkel eigenbelang. Kerken zijn ervan verzekerd dat ze er met ons een onafhankelijke partij bij betrekken. Een partij die de taal van de kerk spreekt en die maar één doel heeft: zorgen dat de beste keuze voor die kerk gemaakt wordt.’
Kerken die met KKG Adviseurs hebben samengewerkt, laten vaak weten dat zij het zeer verhelderend vonden dat de rentmeesters met een frisse blik naar de situatie kijken. Zij zijn niet emotioneel betrokken en kunnen de opties daardoor objectief naast elkaar zetten, inclusief voor- en nadelen. Dan kan de discussie gaan over waar hij over moet gaan: wat is verstandig voor de kerk? De feiten liggen op tafel, hiermee geven de rentmeesters een mogelijke richting aan. Als een kerkgebouw verkocht moet worden, helpt KKG Adviseurs de geloofsgemeenschap daarmee om meer toekomstbestendig te worden. Dat kan betekenen dat de wijze van kerk-zijn verandert, echter wel met als doel de gemeente te behouden. De kerk beslist uiteraard uiteindelijk wat er gaat gebeuren. Zeker is dat het een weloverwogen keuze is en dat de rentmeesters van KKG Adviseurs elke kerk hier graag bij helpen.
Ten slotte
We sluiten af met een citaat van de oud-voorzitter van ons bestuur, dr. A. Mosterd: ‘Zijn er kerken die hulp kunnen gebruiken? Gewoon even Amersfoort bellen.’ Schroom niet: 033 – 467 10 10.
